Robert Burns - Red, red rose

რობერტ ბერნსი - წითელი ვარდი

·         რობერტ ბერნსი - მცირე ბიოგრაფიული მიმოხილვა

·         Red, Red Rose - პოეზია, შინაარსი, განხილვა ანალიზი

·         პოეზიის ქართული თარგმანების შედარება

რობერტ ბერნსი, ცნობილი სკოტი პოეტი, ლირიკოსი და ფოლკლორისტი, დაიბადა ეილშირის საგრაფოში 1759 წლის 25 იანვარს ღარიბი გლეხის იულიამ ბენსის მრავალშვილიან ოჯახში.მატერიალური სიდუხჭირის გამო განათლება სახლში მიიღო, სადაც მამა თავის 7 შვილს ასწავლიდა: წერა-კითხვას და  არითმეტიკას.1784 წელს მამის გარდაცვალების შემდეგ იძულებული იყო მიეხედა მეურნეობისთვის, ამის გამო მას „heaven-taught plough-man” ზეცით-განსწავლული გუთნის კაცი“.

რობერტ ბერნსი ერთ-ერთი პირველია რომენტიკოს მწერალებს შორის, რომელმაც მოახერხა შოტლანიური ენის, როგორც სალიტერატურო ენის შენარჩუნება, რომელიც მე-18 საუკუნეში შოტლანდიის გაერთიანებით ინგლისის სამეფოსთან (1707წ) ქცეულიყო ინგლისური ენის დიალექტად.ის ასევ ცდილობდა თავი მოეყარა შოტლანდიის ეროვნული ფოლკლორისათვის, რაც შოტლანდიის ხელოვნების უმნიშვნელოვანეს განძად რჩება.

რობერტ ბერნსი წერდა ხალხისთვის გასაგებ ენაზე, ის აღიარეს შოტლანდიის ეროვნულ პოეტად, მისი ერთ-ერთი ლექსი „Scots Wha Hae”(Scots, what have)დიდი ხნის მანძილზე სკოტლანდიის არაოფიციალურ, ეროვნულ ჰიმნად მიიჩნეოდა. პოეტის დაბადების დღე - 25 იანვარი „Burns Supper” - დღესაც უდიდეს დღესასწაულად მიიჩნევა შოტლანდიაში და მის ფარგლებს გარეთაც.

ბერნსის წერის მანერა და სტილის განიცდის უილიამ ვორდსვორთისა და სემუელ ტეილორ კოლრიჯის აშკარა გავლენას. მისი პოეზიისთვის დამახასიათებელია რეალისტური საშუალებებიც, როგორიცაა იუმორი და სატირა.გარდა ამისა, გამოდინარე იქედან რომ მისი მოღვაწეობის წლები ემთხვევა საფრანგეთის რევოლუციას, ამ უკანასკნელმა ცალსახა გავლენა იქონია მის პოეტურ მოღვაწეობაზე და შექმნა რამდენიმე პოლიტიკური ხასიათის ნაწარმოებიც. მაგალითად: “Scots, what have” სწორედ საფრანგეთის რევოლუციას ეხება, სადაც ჩანს მისი პარტიოტული სული და რადიკალური შეხედულებები.

რობერტ ბერნსის უამრავი ლექსი სიმღერად იქცა მათ შორის, ჩემს მიერ განსახილველი  Red, red rose, რომელსაც ასრულებს შოტლანდიელი მომღერალი - ქარენ მათესონი.

ბერნსი გარდაიცვალა 37 წლის ასაკში დამფირში 1796 წელს, სიკვდილის ერთ-ერთი მიზეზად ბავშვობაში მძიმე სამუშაოების შესრულება დასახელდა, თუმცა გარდა ამისა რობერტ ბერნსი ალკოჰოლიკიც იყო. მის საპატივცემულოდ არსებობს მრავალი მონუმენტი, არამხოლოდ ბრიტანეთში არამედ მის ფარგლებს გარეთ, კანადაშიც.

 

A Red, Red Rose

A Red, Red Rose

O my Luve's like a Red, Red Rose
That's newly sprung in June:
O my Luve's like the melodie
That's sweetly play'd in tune!

As fair art thou, my bonnie lass,
So deep in luve am I:
And I will luve thee still, my dear,

Till a' the seas gang dry:

Till a' the seas gang dry, my dear,
And the rocks melt wi' the sun;
I will luve thee still, my dear,
While the sands o' life shall run.

And fare thee weel, my only Luve,
And fare thee weel a while!
And I will come again, my Luve,
Tho' it were ten thousand mile.

ეს რობერტ ბერნსის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ლექსია, რომელიც სიმღერადაა ქცეული, რომლის ცნობილი სათაურებია: Oh my love is like a red, red rose, / My love is like red, red rose.

პოეტი ლექს იწყებს სიტყვებით რომ მისი სიყვარული ჰგავს წითელ ვარდს, რომ ის მსგავსია ახლად აყვავებული, ახლად გაშლილი ყვავილის.ბოლოს კი ტაეპი სრულდება იმით, რომ პოეტი საკუთარ სიყვარულს ადარებს სასიამოვნო, მისთვის ტკბილ მელოდიას.

მეორე სტოფში ის ახსენებს “bonnies lass”= attractive, pretty, sweetheart, გოგონა,რომელიც მას უყვარს უსაზღვრო, უძირო სიყვარულით.

მესამე სტროფი იწყება სიტყვებით, რომ პოეტს მისი მიჯნური ეყვარება მანამ სანამ ზღვა(gang=go, walk) დაშრება,სანამ მთები(till=until) დადნება მზეში, ან მზესთან ერთად(wi the sun= with the sun) ანუ პოეტი თავის სიყვარულს აღსასრულამდე აღუთქვამს თავის მიჯნურს, სანამ ის ცოცხალია, სულ ეყვარება( while the sands o’ life shall run= while I am still alive)

ბოლო სტოფებში, კი პოეტი გამოსამშვიდობებელი ფრაზით მიმართავს თავის სიყვარულს: And fare thee weel, my only Luve,
And fare thee weel a while!

ეს კუპლეტი შეიძლება გავიგოთ, როგორ დროებითი დამშვიდობება მიჯნურისადმი ან შესაძლოა ურჩევს რომ თავს გაუფრთხილდეს, fare= farewell, wheel=well, რაც სუფთა სკოტურია, ბოლოს კი პოეტი აღუთქვამს თავის მიჯნურს რომ ის მასთან მაინც დაბრუნდება თუნდაც ათასობით კილომეტრმა აშოროს მასთან, ანუ სიშორის მიუხედავად ის ისევ მასთან იქნება.

ლექსის შინაარსისა და მისი ქვეტექსიდან გამომდინარე, ადვილი მისახვედრია, რომ ის რომანტიკულია. მასში მრავლადაა ბუნება: მზე, ყვავილები, კლდეები, მიწა, სასიყვარულო ფრაზები: ჩემო სიყვარულო, დაბოლოს ნოსტალგიური ფონი, დამშვიდობება, თუმცა ოპტიმისტური დასასრული.

<<< რაც შეეხება თემას, აქ რამდენიმე ქვეტექსტი იკვეთება:

·         სიყვარული, პოეტი შეყვარებულია თავის მიჯნურზე და ამას საქვეყნოდ აცხადებს, არ მალავს

·         ადამიანი და ბუნება, საკუთარი სიყვარული ბუნებასთან გაიგივებით პოეტი მეტ გრძნობას, ემოციას მატებს საკუთარ აზრებსა და შეგრძნებებს მიჯნურის მიმართ

·         დრო, ის რომ თავად ყვავილი red, red rose, წარმავალია - უდაო ჭეშმარიტებაა,თუმცა პოეტისთვის ის არ წარმოადგენს გადაულახავ დაბრკოლებას, რადგან ფიქრობს რომ ნამდვილ სიყვარულს დროც ვერაფრს დააკლებს.

<<<რაც შეეხება ლექსის ფორმასა და მეტრულობას, ის დაწერილია ორი: ორი ბალადური და ჩვეულებრივი მეტრსაზომით. პირველი 8 ტაეპი ბალადურია, რაც გულისხმობს იმას რომ ლექსის 2-4 ტაეპები ერთმანეთს ერითმება, 1-3 კი არა. ხოლო ბოლო 8 ტაეპი ჩვეულებრივი საზომითაა დაწერილი იამბიკური ტრიმეტრით, სადაც 1-3 და 2-4 ტაეპებიც ერთმანეთს ერითმება.ბალადური მეტრის ფორმა იქნება: ABCB, ხოლო ჩვეულებრივი მეტრული ფორმა: ABAB.

ლექსი შედგება ოთხი კატრენისაგან. კატრენი ნიშნავს ოთხ ტაეპიან სტოფს.რითმა ჯვარედინია. თითოეული იამბიკური ტეტრამეტრი ოთხი ტერფისგან შედგება სადაც პირველი ოთხი მარცვალი უმახვილოა ხოლო, მომდევნო მახვილიანი.

მაგ: << As fair art thou, my bonnie lass>>

რობერტ ბერნსის ამ ლექს აქვს რამდენიმე ქართული თარგმანი.ერთი ეკუთვნის ღვაწლმოსილ მთარგმნელსა და ლიტერატორს თამარ ერისთავს, მეორე ვარიანტი კი -ნათია ჩუბინიძეს.

როგორც გამოუცდელი კრიტიკოსი მაინც შევეცდები რომ სხვა თუ არაფერი ერთმანეტისგან გავმიჯნო ეს ორი თარგმანი და გამოვყო რამდენიმე მნიშვნელოვანი განსხვავება.

როგორც ამბობენ პროზის მთარგმნელი მთლიანად ემორჩილება, ემონება მწერალს, ხოლო პოეზიის მთარგმნელი კონკურენტია ლექსის ავტორისა.

პირველი რაც თვალში მომხვდა ეს იყო თამარ ერისთავის ინდივიდუალურობა,მეტი პროფესიონალიზმი. თამარ ერისთავი საკუთარ თარგმანში ხშირად მიმართავს მხატვრულ სალექსო საშუალებას - ტავტოლოგია,მაგ:

სადაც არ წავიდე ცხოვრების გზებით და
ცხოვრების მრუდებით,
გჯეროდეს ისევე შენ დაგიბრუნდები,
შენ დაგიბრუნდები.
ამასთანავე თუკი მას შევადარებთ ნათია ჩუბინიძის თარგმანს შევამჩნევთ რომ ამ უკანასკნელის თარგმანი უფრო ახლოს არის ორიგინალის ტექსტთან, რაც გულისმობს იმას რომ ის ინარჩუნებს შინაარსობრივ კონტექსტს. თამარ ერისთავიც ინარჩუნებს რა თქმა უნდა შინაარსობრივ მხარეს, თუმცა თარგმანი ვფიქრობ უფრო ქვეტექსტურია.

ჩემი სიყვარული წითელი ვარდია
(თარგმნა თამარ ერისთავმა)
ჩემი სიყვარული წითელი ვარდია, -
ტოტებზე აწვდილი,
ჩემი სიყვარული სიმღერის ჰანგია, -
ნაზი და ხმატკბილი.,
რაც უფრო კეკლუცობ, რაც უფრო ლამაზობ,
ნაზად იმზირები, -
უფრო ვიძირები მე შენს სიყვარულში,
უფრო ვიძირები.
მანამ მეყვარები, ვიდრე დაცხრებიან
დრო-ჟამის ქარები,
ვიდრე ზღვა დაშრება, ვიდრე კლდე დადნება,
მანამ მეყვარები.
სადაც არ წავიდე ცხოვრების გზებით და
ცხოვრების მრუდებით,
გჯეროდეს ისევე შენ დაგიბრუნდები,
შენ დაგიბრუნდები.



წითელი, წითელი ვარდი
(თარგმნა ნათია ჩუბინიძემ)
ჩემი სიყვარული წითელი ვარდია,
ბაღნარში ლამაზად გადაშლილი,
ჩემი სიყვარული ნაზი მოტივია,
მელოდია, ჰარმონიით აღვსილი.
როგორც ხელოვნება, მარად მშვენიერი,
ღრმაა სიყვარული ჩემი,
მანამ მეყვარები, ძვირფასო გოგონა,
სანამ მთლად დაშრება ზღვები.
სანამ ამოშრება, ძვირფასო, ეს ზღვები
და მზისგან დადნება ამაყი კლდის წვერი,
მანამ იარსებებს ჩვენი სიყვარული,
სანამ ჩაგვიქრება სიცოცხლის მზე, მწველი.
ახლა კი, მშვიდობით, ჩემო სიყვარულო,
გშორდები, გშორდები, ძვირფასო, კვლავ,
მაგრამ დავბრუნდები, ეს გწამდეს მარადის,
თუნდ რომ გვაშორებდეს უგრძესი გზა..

დასკვნის სახით აღვნიშნავ რომ რობერტ ბერნსი მართლაც, რომ ერთ-ერთი დიადი რომანტიკოსი პოეტია, რომელმაც საკუთარი მოკლეხნიანი სიცოცხლის განმავლობეში ბევრი რამ დაუტოვა შოტლანდიას და არა მხოლოდ მას. ქართველი მკითხველი აქტიურად არ იცნობს მის შემოქმედებას რაც ერთობ სამწუხაროა, თუმცა ვიმედოვნებ, რომ ისეთი ახალგაზრდა მთარგმნელების საშუალებით, როგორიც თუნდაც ნათია ჩუბინიძეა  ქართველი მკითხველი თუ შეყვარებს- არა,  გაეცნობა მაინც ბერნსის შემოქმედებას, რომელიც მსოფლიოში აღიარებულია.

ეკატერინე კვანტალიანი