სათვალის წარმოშობის ისტორია

ზუსტად არავინ იცის, როდის გამოიგონეს სათვალე. 1266 წელს როჯერ ბეკონმა, ინგლისელმა მღვდელმა, რომელიც ბევრ საინტერესო ექსპერიმენტს ატარებდა, გამოიგონა საშუალება გაედიდებინა წიგნში ასოები, რაღა კითხვა გაადვილებულიყო. მან უბრალოდ წიგნზე დაადო მინის ბურთი. რა თქმა უნდა, ამას არ ქონდა ისეთი შედეგი, როგორც სათვალეს, მაგრამ ჩანასახს ნამდვილად წარმოადგენდა.
პირველად სათვალე კარდინალის პორტრეტზეა გამოსახული, რომელიც 1352 წელს, იტალიაში დაიხატა. მასზე გამოსახული იყო ორი ლინზა ჩარჩოთი, რომლებიც ერთმანეთთან იყო დაკავშირებული.
როცა დაიწყო ნაბეჭდი წიგნების გამოშვება, სათვალე უფრო ბევრ ადამიანს დასჭირდა და მისმა დამზადებამაც უფრო ფართო მასშტაბები მოიპოვა. XVI საუკუნეში სათვალეებს ძირითადად ამზადებდნენ იტალიასა და სამხრეთ გერმანიაში.
1784 წელს ბენჟამინ ფრანკლინმა გამოიგონა ბიფოკალური (ორფოკუსიანი) სათვალე, რომელიც წარმოადგენდა ერთ ჩარჩოში გაერთიანებულ ორ სხვადასხვა ლინზას.
იმისათვის, რომ გავიგოთ, თუ როგორ ეხმარება სათვალე ადამიანს უკეთ დანახვაში, საჭიროა წარმოვიდგინოთ თვალი. თვალს აქვს ბურთის ფორმა, წინა მხარეს ოდნავ გამოზნექილი. ამოზნექილის ცენტრში მდებარეობს თვალის გუგა, რომლის ნახვრეტიდანაც სინათლის შუქი აღწევს თვალის ბნელ სიღრმეში. შუქი გაივლის ბროლში. ბროლი ახდენს შუქის ფოკუსირებას, აძლევს გამოსახულებას საგანს თვალის უკანა მხარეს. აქ არის სინათლის აღმქმელი ბადე, რასაც ბადურას ეძახიან.
ზოგიერთ ადამიანს თვალის კაკალი ოდნავ უკან აქვს, ვიდრე ნორმაა. ზოგს თვალის კაკალი მოკლე აქვთ, ისე, რომ ბროლს არ შეუძლია ფოკუსირების მოხდენა. სათვალე თვალს აძლევს დამატებით ბროლს ლინზის სახით. სათვალე ეხმარება თვალს მარტივად მოახდინოს ფოკუსირება საგანზე და გამოსახულება უმჯობესდება.თანამედროვე მზის სათვალე.
თანამედროვე მზის სათვალე რომელიც აღჭურვილია 1.3 მეგაპიქსელიანი კამერით და Mp3 Player_ით. სათვალე იწონის 45 გრამს და მოყვება 2 Gb_იანი მეხსიერების კარტა და USB კავშირი.
სათვალის გამომშვები კომპანია იუწყება რომ მისი მეხსიერება იტევს 20,000 ფოტოს. სურათის რეზოლუცია 1280×1024(17_იანი მონიტორის ზომა). სათვალეში დამონტაჟებული Mp3 უკრავს WMA და Mp3 ფორმატის ფაილებს. მის ელემენტს შეუძლია შეუჩერებლად დაუკრას მუსიკა 6 საათის განმავლობაში.
გენიალურმა მხატვარმა, მუსიკოსმა, მოქანდაკემ და გამომგონებელმა ლეონარდო და ვინჩიმ, რომელიც თავისი მიგნებებით დღესაც ყველას აოცებს, პირველმა წამოაყენა იდეა კონტაქტური ლინზების თაობაზე. თავის კოდექსში “თვალის შესახებ” მან აღწერა მილი, რომელშიც ორივე მხრიდან ჩამაგრებულია ლინზები, რომელთა შორის ჩასხმულია წყალი და, მისი აზრით, ეს მოწყობილობა უნდა ემსახურებოდეს მხედველობის კორექციას. ლეონარდო და ვინჩის იდეა პრაქტიკაში გამოიყენეს თომას იუნგმა და ჯონ ჰერშელმა. მათ ჰერშელის თვალს დაადეს გამჭვირვალე ჟელეს ფენა, რომლის მეშვეობითაც მისი მხედველობის დეფექტი გამოასწორეს.
სათვალის შესახებ კიდევ ერთ ცნობას გვაწვდის 1352 წლით დათარიღებული ფერწერული ტილო. ნახატზე გამოსახულია იტალიელი კარდინალი, რომელსაც თვალებზე მავთულით გადაბმული ორი ლინზა უკეთია.
საგულისხმოა, რომ ეკლესიამ თავიდან უარყო და შერისხა სათვალე, აგრეთვე მისი გამომგონებელიც, მაგრამ ძალიან მალე შეურიგდა ამ სიახლეს, რადგან სათვალის პოპულარობა ძალზე სწრაფად იზრდებოდა. მე–16 საუკუნეში ევროპას სათვალით ამარაგებდნენ გერმანია და იტალია. 1784 წელს ბენჯამინ ფრანკლინმა გამოიგონა ორმაგშუშიანი სათვალე, ე.წ. ბიდოკალიური, რასაც მოჰყვა ერთლინზიანი სათვალე მონოკლისი და ბინოკლის გამოგონება.
სათვალე–ლორნეტი მასობრივად მზადდებოდა მე–18 საუკუნის 90–იანი წლებიდან, ხოლო მეტნაკლებად სრულყოფილი ლინზები მე–19 საუკუნის 30–იან წლებში გამოუშვეს.
მიუხედავად იმისა, რომ შეიქმნა თანამედროვე, თითქოსდა უფრო მოსახერხებელი კონტაქტური ლინზები, სათვალე მაინც რჩება მხედველობის კორექციის შეუცვლელ საშუალებად. იგი არ აღიზიანებს თვალის ლორწოვან გარსს, არ უშლის ხელს თვალს, რომ “ისუნთქოს”. კონტაქტური ლინზებისგან განსხვავებით, სათვალე შეგვიძლია ნებისმიერ დროს მოვიხსნათ ან შევცვალოთ. ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ ბევრის სახეს ძალიან უხდება შესაფერი ფორმის სათვალე.
უკვე მრავალი საუკუნეა, ადამიანები მზისგან თვალების დაცვას ცდილობენ. მზის სათვალის პირველ კვალს ჩინეთში მივყავართ. დაახლოებით მე–12 საუკუნეში უკვე იყენებდნენ მზის სათვალის მსგავს ნივთს. ჩინელები იღებდნენ მუქ მინერალს, რომლის სახელიც უცნობია, მისგან კი ბრტყელ შუშებს ამზადებდნენ, რომელიც, ასე ვთქვათ, დაბურული იყო. ასეთი სათვალე ალბათ არც ისე კომფორტული გახლდათ. აღსანიშნავია, რომ დაბურულშუშებიან სათვალეს იმჟამინდელი მოსამართლეები თვალების დასამალად იყენებდნენ, რათა სხვებს მათი თვალების გამომეტყველება არ დაენახათ.
ჯეიმს აისკოუჰმა 1752 წელს დაიწყო იმაზე მუშაობა, რომ სათვალის მინები შეეფერა, თუმცა ის სულაც არ ცდილობდა მზისგან დამცავი სათვალის შექმნას. მას ის უფრო აინტერესებდა, როგორი იქნებოდა ლურჯი და მწვანე სათვალიდან დანახული სამყარო, რადგან ეგონა, რომ ასეთ სათვალეს გარკვეული ოფთალმოლოგიური პრობლემების მოხსნა შეეძლო.
მზის სათვალე, როგორსაც ჩვენ დღეს ვიყენებთ, 200 წლის წინ საფრანგეთში გამოიგონეს და ნაპოლეონის ჯარისკაცების თვალების დასაცავად იყო განკუთვნილი. მას შემდეგ ტექნოლოგიის სრულყოფა ახალი მოთხოვნების შესაბამისად გრძელდებოდა.
განსაკუთრებულად პოპულარული სათვალე \ საუკუნიდან გახდა. დასაწყისში მას ძირითადად მსახიობები იყენებდნენ, ოღონდ არა – მოდის გამო, არამედ იმიტომ, რომ გადაღებების დროს ძალიან მძლავრი განათება იყო და თვალები უწითლდებოდათ.
ასე რომ, ის, რაც დღეს ჩვენთვის არამარტო მხედველობისთვის აუცილებელი საშუალება, არამედ სუპერმოდური აქსესუარია, სრულიად შემთხვევით შეიქმნა.
იცოდით, რომ დაბურულშუშებიანი სათვალის ტარება პირველად ჩინეთში დაიწყეს? ამ ამბავს მოდასთან არაფერი ჰქონდა საერთო :)XIV საუკუნიდან მოყოლებული, ასწლეულების მანძილზე, ჩინელი მსაჯულები თვალებს დაბურული კვარცის ქვეშ მალავდნენ, რომ სასამართლოზე მათი რეაქციები და ემოციები მათსავე თვალებს არ გაემჟღავნებიათ..XV საუკუნეში იტალიაში ჩინეთიდან შეიტანეს მზერის მაკორექტირებელი დაბურულშუშებიანი სათვალეები.XVIII საუკუნეში დაიწყეს მოლურჯო-მომწვანო შუშებიანი სათვალეების დამზადება, რადგან თვლიდნენ, რომ ასეთი სათვალეები მხედველობის დარღვევებს ასწორებდა..1929 წელს, სემ ფოსტერმა ატლანტიკ სიტიში დააპატენტა და გაყიდა პირველი სათვალე.

The Judical System of Scotland - შოტლანდიის სასამართლო სისტემა

შოტლანდიის სასამართლო სისტემა

·         უზენაესი სასამართლო და მისი დანაყოფები

-         სესიათა სასამართლო

-         სისხლის სამართლის სასამართლო

·         ედინბურგის შერიფთა სასამართლო

·         სპეციალური სასამართლო ტრიბუნალები

შოტლანდიას უზენაესი სასამართლო წარმოადგენს  ამ ქვეყნის უმაღლესს სამართლებრივ ორგანოს, რომელიც  იყოფა ორ შტოდ:

1.      სესიათა სასამართლოდ (Court of Session)

2.      იუსტიციის, იგივე სისხლის სამართლის უზენაესი სასამართლო ( The high court of Justiciary)

სესიათა სასამართლო არის შოტლანდიის უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეების განხილვის ორგანო, რომელიც მდებარეობს ედიმბურგის პარლამენტში. ეს ორგანო წარმოადგენს როგორც პირველი ინსტანციის ასევე სააპელაციო საქმიანობის ობიექტს.

თავის მხრივ სესიათა სასამართლო იყოფა ორ შიდა(inner house) და გარე(outer house) საინსტაციო პალატად.

საგარეო პალატა (outer house)

შოტლანდიის გარეო პალატა შედგება 22 ლორდის ადგილისაგან, რომელსაც განსაკუთრებულ შემთხვევებში ემატემა ნაფიცმსაჯულთა ადგილებიც. პირველი ინსტანციით ამ პალატაში ძირითადად ხდება კომერციული, სამართლებრივი თუ სახელშეკრულებო საკითხებთან დაკავშირებული კანონდარღვევათა საქმეების მოსმენა. რაც შეეხება სააპელაციო საქმეებს ის ეფუძნება ბრიტანეთის უზენაეს სასამართლოს.

საშინაო პალატა (INNER house)

შოტლანდიის საშინაო ინსტანციის პალატა იყოფა ორ თანაბარ სამმართველოდ: პირველ და მეორე ქვედანაყოფებად. ქვედანაყოფებს ხელმძღვანელობს ლორდ პრეზიდენტი და მისი წარმომადგენელი ლორდ იუსტიციარ- კლერკი.თითოეულ ქვედანაყოფს ოფიციალურად ჰყავს 6 მოსამართლე. თუმცა საქმეებს ძირითადად 3 მოსამართლე ისმენს, მაგრამ  თუკი საქმე რთული და სერიოზულია სასამართლოს შესაძლოა 5მდე მოსამართლეც დაესწროს.

შოტლანდიის უზენაესი სასამართლოს მეორე მნიშვნელოვანი სამართლებრივი შტო გახლავთ  სისხლის სამართლის უზენაესი სასამართლო (the high court of justiciary), რომელიც განიხილავს სერიოზულ კრიმინალურ საქმეებს, როგორიცაა: მკვლელობა თუ გაუპატიურება ან სხვ.სასამართლო შედგება ერთი მოსამართლისა და 15 ნაფიცმსაჯულისაგან.

მოცემული ორგანოს მნიშვნელოვანი ფილიალები მდებარეობს შოტლანდიის დედაქალაქში, ედინბურგში და შოტლანდიის სხვა ქალაქებში როგორიცაა: გლაზგო და აბერდინი.პერიოდული სხდომები მიმდინარეობ 8 სასამართლო ოლქში.ესენია: დანდე(Dundee) დანფერმლაინი( Dunfermline), დუმბარტონი,ინვერნესი,კილმერნოკი,ლივინგტონი,პერსი,პაისლეი.

ამათგან რეგულარული სასამართლო სხდომები წარმოებს ედინბურგის შერიფთა სასამართლოში.

უზენაეს სასამართლოს ხელმძღვანელობს გენერალური ლორდ იუსტიციარი და ლორდ-კლერკ- იუსტიციარი.

სააპელაციო სასამართლოს საქმეებს ძირითადად ისმენს 3 მოსამართლე, თუმცა სერიოზული დანაშაულის შემთხვევაში დასაშვებია 3-ზე მეტი მოსამართლის ყოფნაც სასამართლო პროცესზე.

ედინბურგის შერიფთა სასამართლო

ედინბურგის შერიფთა სასამართლო ძირითადად ორივე სახის კრიმინალურ და სამოქალაქო საქმეებს განიხილავს და შედარებით დაბალი რანგის სასამართლო ორგანოა.

მნიშვნელოვან კრიმინალურ საქმეებს ისმენს მოსამართლე ნაფიცმსაჯულებთან ერთად, ხოლო შედარებით ნაკლებმნიშვნელოვანს მხოლოდ მოსამართლე.

სამოქალაქო საქმეების მოსმენა მხოლოდ ერთი შერიფის(მოსამართლის) დასწრებითაც ხორციელდება.

შოტლანდიის ყველაზე დაბალი რანგის სასამართლო ორგანოს წარმოადგენს მშვიდობიანი სამართლის სასამართლო (the justice of the peace court),  ამ ორგანოს სტიპენდიანტ მაგისტრატთა სასამართლოსაც ეძხიან, რომელიც გლაზგოში მდებარეობს. მოცემულ სასამართლოს აქვს სხვა ფილიალებიც სწორედ იმ ქალაქებში, სადაც გადანაწილებულია შერიფთა სასამართლო.

2008 წლიდან 2010 წლამდა მოხდა მშვიდობიანი სასამართლოს ფორმირება როგორც საოლქო სასამართლოდ, რომელსაც დღესდღეობით ადგილობრივი ხელისუფლება განკარგავს.

სპეციალურ საქმეებთან დაკავშირებით შოტლანდიას აქვს კიდევ ორი სასამართლო:

1.      ლორდ ლიონის სასამართლო, განიხილავს ჰერალდიკასთან დაკავსირებულ საქმეებს

2.      შოტლანდიის მიწათა სასამართლო, რომელიც არეგულირებს კონფლიქტებს ლენდლორდებსა თუ მოიჯარეებს შორის.

2012 წლის 8 ივნისიდან უზენაესი სასამართლოს გენერალური იუსტიციარი - ლორდი გილია, ხოლო ლორდ-იუსტიციარ-კლერკი ლორდ ქარლვეი 2012 წლის 15 აგვისტოდან.

მიუხედავათ იმისა რომ შოტლანდიას სხვა ქვეყნებისგან განსხვავებით(რომელიც შედის ბრიტანეთის გაერთანებული სამეფოს შემადგენლობაში) აქვს საკუთარი სასამართლო, ბრიტანეთი უზენაესი სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები მისთვის სავალდებულო ხასიათს ატარებს.

 ეკატერინე კვანტალიანი 

Walter Scot, Ivanhoe - უალტერ სკოტი, აივენჰო

აივენჰო - უოლტერ სკოტი

·         უოლტერ სკოტი- ბიოგრაფია

·         რომანი „აივეჰო“

-         ლიტერატურული ჟანრი

-         შინაარსი

-         თემა

-         ანალიზი

·         დასკვნა

უოლტერ სკოტი შოტლანდიელი პოეტი, დრამატურგი და ისტორიული რომანის მამამთავრად წოდებული დაიბადა 1771 წელს ედიმბურგში, იურისტის ოჯახში.სკოტების გვარი ერთ დროს საკმაოდ სახელმოხვეწილი გახლდათ, თუმცა ბოლო პერიოდში ისინი გაღარიბდნენ და ძველი პატივიც დაკარგეს.

სოფლად ბებიასთან გამგზავრების შემდეგ უოლტერმა ბევრი თქმულება, ლეგენდა თუ ამბები შეიტყო შოტლანდიის ისტორიული წარსულიდან. პროვინციაში ცხოვრებისას ის დიდ დროს ატარებდა შოტლანდიელ მწყემსებთან, რა დროსაც ის ბევრ საინტერესო თქმულებას იგებდა საკუთარი სამშობლოს შესახებ.

წერა-კითხვის სწავლის შემდეგ, მშობლებმა ედიმბურგში სკოლას მიაბარეს. იურისტ მამას შვილიც  თავისი პროფესიითვის ჰყვდა გამწესებული. უოლტერ სკოტმა მართლაც მიიღო იურისტის წოდება და რვა წლის მანძილზე იმუშავა კიდეც ადვოკატად, თუმცა 1800 წელს ის საბოლოოდ შეეშვა მის პროფესია და მთელი თავისი ძალისხმევა ლიტერატურულ მოღვაწეობას შესწირა.

როგორც ცნობილია უალტერ სკოტს ისტორიულ თემებზე წერა ერთ-ერთმა ირლანდიელმა ახალგაზრდა ქალმა მწერალმა მერი ეჯუორთმა აიძულა. მერი ეჯუორტი წერდა ირლანდიის ისტორიულ მოვლენებსა თუ ლეგენდებზე.

როგორც რუსი კრიტიკოსი ვესარიონ ბელინსკი აღნიშნავს უოლტერ სკოტი იყო პირველი რომელმაც რომანში გმირების , მეფეების, ჰერცოგებისა თუ სხვა დიდგვაროვანი ლორდების გვერდით აღწერა ჩვეულებრივ, კერძო ადამინთა ცხოვრება, ისტორიული მოვლენები დაუკავშირა, კერძო შემთხვევებს - გამოგონილ პერსონაჟებსა თუ ფაქტებს. „ უბრალო ადამინებისთვის ლიტერატურის კარი ისეთივე დახშული იყო, როგორც „ კეთილშობილთა“ მიუვალი ციხე-კოშკები“ - ბესარიონ ბელინსკი. ეს ზღუდე მოშალა სკოტმა, რადგან „ ყველა ადამიანს აქვს უფლება ყურადღების  საგანი გახდეს მხოლოდ იმიტომ, რომ ის ადამიანია,“(ბელინსკი)

სკოტის ისტორიულ რომანებში: „უევერლი“, „აივენჰო“, „რობ- როი“, „ვუდსტოკი“, „პურიტანები“ და სხვ. ავტორი გაურბის შიშველი ისტორიული ფაქტების ჩვენებას, ამ ფაქტებს ჩვენ კერძო ადამიანების ცხოვრებასთან კავშირში ვიგებთ. ისტორიულ რომანში, ისტორია როგორც მეცნიერება ებმის ხელოვნებას, როგორც სინამდვილე გამონაგონ მოვლენებს, რაც მთლიანობაში ქმნის ლიტერატურულ შედევრს.

თავდაპირველად ვოლტერ სკოტი არ წერად თავის სახელით, თუმცა როგორც ამბობენ მას შემდეგ, რაც ბაირონმა მასთან საუბარში საქვეყნოდ გამოოაშკარავა მისი სახელი , უოლტერ სკოტი იქცა მსოფლიოს უდიდეს მწერლად.

აი რას ამბობენ ცნობილი ლიტერატურული მოღვაწეები ვალტერ სკოტზე:

„ჩვენი მამა უოლტერ სკოტი“- ბალზაკი

„შოტლანდელი ჯადოქარი“ - ალექსანდრე პუშკინი

„ხელოვნების მსოფლიო გენიოსი“ -ვესარიონ ბელინსკი

უალტერ სკოტი გარდაიცვალა 1832 წლის 21 სექტემბერს როქსბურგში, შოტლანდიაში.

რომანი „აივენჰო“

რომანი ერთ-ერთი ცნობილია უოლტერ სკოტის შემოქმედებაში, რომელსაც დიდძალი წარმატება ხვდა წილად, თუმცა ეს რომანი არ აღწერს შოტლანდიის ისტორიულ მოვლენებსა თუ ქრონიკებს ისე როგორც“ უევერლი“ და“რობ- როი“.

ზოგადად რომანი აღწერს მე-12 საუკუნის მეორე ნახევრის ინგლისში მომხდარ ამბებს, როდესაც მეფე რიჩარდ ლომგული-პლანტაგენეტი წმინდა საფლავის დასაცავად ებრძვის სარკინოზებს ჯვაროსნულ ომებში.მისი ბრძოლის პერიოდში ინგლისში ჯონი უმიწაწყლოდ წოდებული სასტიკი და უსამართლო უფლისწული, რიჩარდის ძმა განკარგავს ქვეყანას, რომლის მმართველობით დიდ სატანჯველში აღმოცნდა ისედაც დაპყრობილი და დამორჩილებული საქსები.. რომანი აღწერს ისტორიული თუ გამონაგონი გმირებით ანგლო-საქს ფეოდალთა დაპირპირებას ნორმან ჰერცოგებთან. სასიყვარულო ამბები და თავგადასავლები ავსებს ამ რომანის შინაარსს.

რომანის სცენა იწყება ცნობილი მონოლითური ნაგებობის „ სტოუნჰენჯის“ მიდამოებში, სადაც ცნობილი საქსონელის სედრეკის მსახურები  ღორების კოლტს მწყემსავენ. პირველ თავებში საინტერესოა მასხარას სიტყვები ის თუ როგორ დაიმონეს ნორმანებმა საქსები და რომ ეს დამარცხება თავად ინგლისურ ლექსიკონშიც კარგად ჩანს: „ძველებურად საქსონური „ox” ჰქვია; მაგრამ როგორც კი დიდებულთა პატივსაცემ ყბებს მიერთმევა ჩასახრამუნებლად მაშინვე თავაზიან ფრანგ რაინ „beef” გარდაიქმნება, ასე მოსდის ხმოსაც „ კაფია“ მერე მუსიო „ვო“.მსახურთა ამ საუბარში კარგად ჩანს მათი გულისტკივილი, რომ ისინი ვერაფრით შეეგუენ ნორმანთა ბატონობას, რომლებსაც ტყეებში კი თავისი კანონი დაუწესებიათ(საქსონელებს არ შეეძლოთ ნორმან ბატონთა ტყეებში ნადირობა.)

რომანის პირველივე თავებში ვეცნობით საქსონელ სედრეკს, რომელსაც უმშვენიერესი აღსაზრდელი როენა ჰყავს, სედრეკის პიროვნებაში, დიდია წინაარმდეგობა ნორმანების მიმართ და მაშინ როდესაც მწირი ნომანელი მღვდლის თანდასწრებით  ახსენებს საქსონელ რაინდებს ჯვაროსნულ ბრძოლებში,სედრეკი სიამაყით ივსება და ადასტურებს რომ ისინი ჭეშმარიტი საქსონები არიან.

რომანში საინტერესოა უფლისწული ჯონის სახე, თუ როგორი აშკარაა მწერლის უარყოფითი დამოკიდებულება მის მიმართ, თუ რა უზნეო და ავხორცი მეფე იყო. მწერალი წერს რომ იმ ხანად ისეთი სისატიკე სუფევდა, რომ ცოცხალი გარდაცვლილს შეჰნატროდა, რადგან მათ მომავალ ვაი-უბედურებას მაინც დააღწიეს თავი.

რომანში მეფის აღვირახსნილობასთან ერთად გამოაშკარავებულია იმ დროინდელი სამღვდელოების ტრფობა ფუფუნების მიმართ და მათი უზნეო საქციელი.

გარდა ამისა ყურადღება ექცევა ებრაელი ისააკის პიროვნებას და ინგლისელების დამოკიდებულებას ებრაელების მიმართ. უოლტერ სკოტი რომ მოსწრებოდა მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარს მაშინ ალბათ არ დაწერდა შემდეგს:

 „ არა სულიერს მიწაზე წყალსა თუ ცაში ისეთი განუწყვეტელი , საერთო და შეუბალებელი დევნა არ განუცდია , როგორც იმ ხანად ებრაელებს“

ისააკს ჰყავს ულამაზესი ქალიშვილი რებეკა, რომლის სილამაზით თავად პრინცი ჯონიც მოიხიბლა. რებეკასთვის უდიდეს ტვირთად იქცევა მისი ებრაელობა. მას ჭეშმარიტი სიყვარულით უყვარს რაინდი აივენჰო, თუმცა სწამს რომ მიუხედავად ჭეშმარიტი გრძნობისა გადაულახავია ის დაბროკოლება რომელიც ებრაელ ქალსა და ქრისტიან რაინდს შორის არსებობს.

რომანში რამდენიმე სასიყვარულო ურთიერთობას ვხვდებით აივენჰოსა და სედრეკის აღზრდილს როენას შორის, რომელიც ბედნიერად სრულდება, აივენჰოსა და რებეკას; რებეკასა და ბოი გილბერტს შორის, რომელიც თავიდან განწირულია.

რომანის მთავარი გმირი უილფრედ აივენჰო ქრისტიანი, ნორმანი რაინდია, რომელიც რიჩარდ ლომგულთან ერთად იბრძვის ჯვაროსნულ ომებში, მას შეუყვარდება სედრეკის აღზრდილი როენა, რომელიც საქსონური წარმოშობისაა. მატ ურთიერთობას ეწინაარმდეგება სედრეკი, რომელსაც არ სურს საქსონელისა და ნორმანის შეუღლება, რადგან ამ უკანასკნელთ თავის დაუძინებელ მტრად მიიჩნევს.

რომანი სრულდება როენასა აივენჰოს ქორწინებით რაც ხდება საქსონებისა და ნორმანების საბოლოო გაერთიანებად და „შეუღლებად“, რომელიც მნიშვნელოვან წილად გამყარდება „ასწლიანი ომის“ პერიოდში, ედუარდ მე-3 სა და ჰენრი მე-5 მეფობის პერიოდში, სადაც ნორმანები და საქსები გაერთიანდებიან საერთო მტრის ფრანგების წინაარმდეგ(1337-1453).

თემა:

რომანში იკვეთება რამდენი თემა

·         პატრიოტიზმი

·         უცხოელი და „სხვები“

·         ოჯახი

·         სოციალური უთანასწორობა

·         პატრიოტიზმი

პატრიოტიზმი, რომელიც ხშირ შემთხვევაშო დადებითი მნიშვნელობით გვხვდება, მწერალი აბსოლიტურად უარყოფით ემოციას აღგვიძრავს ამ მიმდინარეობის მიმართ. ის არ უჭერს მხარს სედრიკ საქსონელის აზრს ნორმანების წინაარმდეგ აჯანყების კუთხით.როგორც ვიცით ეს რომანი გამოიცა 1819 წელს ანუ სულ რაღაც 5 წლის შემდეგ რაც ნაპოლეონი დამარცხდა ომში და რა დროსაც ინგლისელებმა გამარჯვება მოიპოველ ვატერლოოსთან ბრძოლის დროს,სწორედ ამ მიზეზით სკოტი არ ამწვავებს ისედაც ხისტ დამოკიდებულებას ბრიტანელებისა და ფრანგების მიმარტ და რომანსი ნორმანდიელი მეფე რიჩარდ I გმირადაც კი გამოჰყავს, რომელიც ძალიან უყვარს ინგლისელ ხალხს, ბოლოს კი ამბობს, რომ სედრეკიც თანხმდება საქს-ნორმანდთა კეთილ ურთიერთობებს და რომ მატ შორის დაპირისპირება ნელ-ნელა ქრებოდა.

·         უცხოელი და „სხვა“

ავტორი ხაზს უსვამს ინგლისელების დამოკიდებულებას უცხოელების კერძოდ კი ებრაელების მიმართ, რომელსაც ურჯულოებად ხშირად კი ადამიანზე უფრო დაბალ საფეხურზე მყოფ არსებებად განიხილავენ.

რომანში რებეკას ცეცხლზე დაწვის სცენაში გამოყვანილია ოთხი აფრიკელი შავკანიანი მცველებად, რომელთა მიმართ დამოკიდებულებას ავტორი შემდეგი სიტყვაბით გვამცნობს:

 „მათი სახის ფერი და აფრიკული ნაკვთები იმდენად უცხო იყო იმდროინდელი ინგლისელებისათვის, რომ დამფრთხალი ხალხი, როგორც დემონებს ისე შეჰყურებდა და ელოდა როდის შეასრულებდნენ თავიანთ დემონურ საქმესო“

·         ოჯახი

აივენჰოს დაპირისპირება თავის მამასთან, როდესაც რაინდს ბრძოლა სწყურია მამა კი ამის წინააღმდეგია

როენასა და სედრეკის დაპირისპირება, სედრეკი სურს მისი ქალი წარმოსადეგ საქსონელზე ათელსტანზე დაქორწინდეს, როენა კი ამის წინააღმდეგია და  ის ბოლოს მაინც ქორწინდება აივენჰოზე. დაპირისპირება ძმებს  რიჩარდსა და ჯონს შორის ტახტისთვის, რა დროსაც ორად  გაიყოფა ინგლისის მოსახლება და ერთმანეთ შეებრძოლება.

·         სოციალურ კლასთან უთანასწორობა

ავტორი გაზგასმით აღნიშნავს რომ იმ პერიოდში ნორმანები განსაკუთრებული დიდებითა და პატივით სარგებლობდნენ, ეს ენაშიც კარგად აღიბეჭდა. ფრანგული სამეფო კარის ენად იქცა, საქსონური კი მდაბიოების. გარდა ამისა საბრძოლო თავშეყრის ადგილებში ყურების ადგილი წოდების მიხედვით განისაზღვრებოდა. დიდებულებს საუკეთესო, მდაბიოებს კი შელახული.

ჟანრობრივად რომანი მიეკუთვნება სათავგადასავლოა თავისი რაინდებითა თუ საბრძოლო შერკინებებითს. ის არის ისტორიული რომანი რომელშიც მრავლადაა როგორც ისტორიული ქრონიკები ასევე გამონაგონი გმირები და სახელწოდებები ამა თუ იმ ადგილები. თავად გმირი აუფრედ აივენჰოც ხომ გამონაგონი პერსონაჟია.ამასთანავე მრავლადაა სასიყვარულო სცენები. ამგვარად ეს რომანი მოიცავს სხვადასხვა ჟანრს.

წერის სტილთან დაკავშირებით კი უნდა ითქვას რომ რომანი მიეკუთვნება სქელტანიან ნაწარმოებთა რიგებს, როგორც არნიშნავენ ეს იმ პერიოდის რომანებისთვის დამახასიათებელი იყო. პიროვნული, გარეგნული თუ ჩაცმულობის ასაღწერად მწერალი ძალძედ სიტყვაგრძელობს და რამდენიმე გვერდს უთმობს მათ გადმოცემას.

მწერალი ფართოდ იყენებს ისეთ ტროპულ საშუალებებს როგორიცაა: მეტაფორა, შედარება, ეპითეტი.

„მის შავგრემან სახეს ძალიან შვენოდა აბრეშუმის ყვითელი ტიურბანი“

„შარონის ვარდი და მინდვრის შროშანი“

დასკვნის სახით ვიტყვი რომ ალბათ ძალიან კარგი იყო რომ უოლტერ სკოტმა თავის დროზე ასპარეზე დაუთმო ბაირონს სხვა მხრივ ხომ არ გვექნებოდა მსგავს პროზა შედევრი რომეიც მან შექმნა: „რობ-როის“, „უევერლის“ თუ „აივენჰოს“ სახით.

Robert Burns - Red, red rose

რობერტ ბერნსი - წითელი ვარდი

·         რობერტ ბერნსი - მცირე ბიოგრაფიული მიმოხილვა

·         Red, Red Rose - პოეზია, შინაარსი, განხილვა ანალიზი

·         პოეზიის ქართული თარგმანების შედარება

რობერტ ბერნსი, ცნობილი სკოტი პოეტი, ლირიკოსი და ფოლკლორისტი, დაიბადა ეილშირის საგრაფოში 1759 წლის 25 იანვარს ღარიბი გლეხის იულიამ ბენსის მრავალშვილიან ოჯახში.მატერიალური სიდუხჭირის გამო განათლება სახლში მიიღო, სადაც მამა თავის 7 შვილს ასწავლიდა: წერა-კითხვას და  არითმეტიკას.1784 წელს მამის გარდაცვალების შემდეგ იძულებული იყო მიეხედა მეურნეობისთვის, ამის გამო მას „heaven-taught plough-man” ზეცით-განსწავლული გუთნის კაცი“.

რობერტ ბერნსი ერთ-ერთი პირველია რომენტიკოს მწერალებს შორის, რომელმაც მოახერხა შოტლანიური ენის, როგორც სალიტერატურო ენის შენარჩუნება, რომელიც მე-18 საუკუნეში შოტლანდიის გაერთიანებით ინგლისის სამეფოსთან (1707წ) ქცეულიყო ინგლისური ენის დიალექტად.ის ასევ ცდილობდა თავი მოეყარა შოტლანდიის ეროვნული ფოლკლორისათვის, რაც შოტლანდიის ხელოვნების უმნიშვნელოვანეს განძად რჩება.

რობერტ ბერნსი წერდა ხალხისთვის გასაგებ ენაზე, ის აღიარეს შოტლანდიის ეროვნულ პოეტად, მისი ერთ-ერთი ლექსი „Scots Wha Hae”(Scots, what have)დიდი ხნის მანძილზე სკოტლანდიის არაოფიციალურ, ეროვნულ ჰიმნად მიიჩნეოდა. პოეტის დაბადების დღე - 25 იანვარი „Burns Supper” - დღესაც უდიდეს დღესასწაულად მიიჩნევა შოტლანდიაში და მის ფარგლებს გარეთაც.

ბერნსის წერის მანერა და სტილის განიცდის უილიამ ვორდსვორთისა და სემუელ ტეილორ კოლრიჯის აშკარა გავლენას. მისი პოეზიისთვის დამახასიათებელია რეალისტური საშუალებებიც, როგორიცაა იუმორი და სატირა.გარდა ამისა, გამოდინარე იქედან რომ მისი მოღვაწეობის წლები ემთხვევა საფრანგეთის რევოლუციას, ამ უკანასკნელმა ცალსახა გავლენა იქონია მის პოეტურ მოღვაწეობაზე და შექმნა რამდენიმე პოლიტიკური ხასიათის ნაწარმოებიც. მაგალითად: “Scots, what have” სწორედ საფრანგეთის რევოლუციას ეხება, სადაც ჩანს მისი პარტიოტული სული და რადიკალური შეხედულებები.

რობერტ ბერნსის უამრავი ლექსი სიმღერად იქცა მათ შორის, ჩემს მიერ განსახილველი  Red, red rose, რომელსაც ასრულებს შოტლანდიელი მომღერალი - ქარენ მათესონი.

ბერნსი გარდაიცვალა 37 წლის ასაკში დამფირში 1796 წელს, სიკვდილის ერთ-ერთი მიზეზად ბავშვობაში მძიმე სამუშაოების შესრულება დასახელდა, თუმცა გარდა ამისა რობერტ ბერნსი ალკოჰოლიკიც იყო. მის საპატივცემულოდ არსებობს მრავალი მონუმენტი, არამხოლოდ ბრიტანეთში არამედ მის ფარგლებს გარეთ, კანადაშიც.

 

A Red, Red Rose

A Red, Red Rose

O my Luve's like a Red, Red Rose
That's newly sprung in June:
O my Luve's like the melodie
That's sweetly play'd in tune!

As fair art thou, my bonnie lass,
So deep in luve am I:
And I will luve thee still, my dear,

Till a' the seas gang dry:

Till a' the seas gang dry, my dear,
And the rocks melt wi' the sun;
I will luve thee still, my dear,
While the sands o' life shall run.

And fare thee weel, my only Luve,
And fare thee weel a while!
And I will come again, my Luve,
Tho' it were ten thousand mile.

ეს რობერტ ბერნსის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ლექსია, რომელიც სიმღერადაა ქცეული, რომლის ცნობილი სათაურებია: Oh my love is like a red, red rose, / My love is like red, red rose.

პოეტი ლექს იწყებს სიტყვებით რომ მისი სიყვარული ჰგავს წითელ ვარდს, რომ ის მსგავსია ახლად აყვავებული, ახლად გაშლილი ყვავილის.ბოლოს კი ტაეპი სრულდება იმით, რომ პოეტი საკუთარ სიყვარულს ადარებს სასიამოვნო, მისთვის ტკბილ მელოდიას.

მეორე სტოფში ის ახსენებს “bonnies lass”= attractive, pretty, sweetheart, გოგონა,რომელიც მას უყვარს უსაზღვრო, უძირო სიყვარულით.

მესამე სტროფი იწყება სიტყვებით, რომ პოეტს მისი მიჯნური ეყვარება მანამ სანამ ზღვა(gang=go, walk) დაშრება,სანამ მთები(till=until) დადნება მზეში, ან მზესთან ერთად(wi the sun= with the sun) ანუ პოეტი თავის სიყვარულს აღსასრულამდე აღუთქვამს თავის მიჯნურს, სანამ ის ცოცხალია, სულ ეყვარება( while the sands o’ life shall run= while I am still alive)

ბოლო სტოფებში, კი პოეტი გამოსამშვიდობებელი ფრაზით მიმართავს თავის სიყვარულს: And fare thee weel, my only Luve,
And fare thee weel a while!

ეს კუპლეტი შეიძლება გავიგოთ, როგორ დროებითი დამშვიდობება მიჯნურისადმი ან შესაძლოა ურჩევს რომ თავს გაუფრთხილდეს, fare= farewell, wheel=well, რაც სუფთა სკოტურია, ბოლოს კი პოეტი აღუთქვამს თავის მიჯნურს რომ ის მასთან მაინც დაბრუნდება თუნდაც ათასობით კილომეტრმა აშოროს მასთან, ანუ სიშორის მიუხედავად ის ისევ მასთან იქნება.

ლექსის შინაარსისა და მისი ქვეტექსიდან გამომდინარე, ადვილი მისახვედრია, რომ ის რომანტიკულია. მასში მრავლადაა ბუნება: მზე, ყვავილები, კლდეები, მიწა, სასიყვარულო ფრაზები: ჩემო სიყვარულო, დაბოლოს ნოსტალგიური ფონი, დამშვიდობება, თუმცა ოპტიმისტური დასასრული.

<<< რაც შეეხება თემას, აქ რამდენიმე ქვეტექსტი იკვეთება:

·         სიყვარული, პოეტი შეყვარებულია თავის მიჯნურზე და ამას საქვეყნოდ აცხადებს, არ მალავს

·         ადამიანი და ბუნება, საკუთარი სიყვარული ბუნებასთან გაიგივებით პოეტი მეტ გრძნობას, ემოციას მატებს საკუთარ აზრებსა და შეგრძნებებს მიჯნურის მიმართ

·         დრო, ის რომ თავად ყვავილი red, red rose, წარმავალია - უდაო ჭეშმარიტებაა,თუმცა პოეტისთვის ის არ წარმოადგენს გადაულახავ დაბრკოლებას, რადგან ფიქრობს რომ ნამდვილ სიყვარულს დროც ვერაფრს დააკლებს.

<<<რაც შეეხება ლექსის ფორმასა და მეტრულობას, ის დაწერილია ორი: ორი ბალადური და ჩვეულებრივი მეტრსაზომით. პირველი 8 ტაეპი ბალადურია, რაც გულისხმობს იმას რომ ლექსის 2-4 ტაეპები ერთმანეთს ერითმება, 1-3 კი არა. ხოლო ბოლო 8 ტაეპი ჩვეულებრივი საზომითაა დაწერილი იამბიკური ტრიმეტრით, სადაც 1-3 და 2-4 ტაეპებიც ერთმანეთს ერითმება.ბალადური მეტრის ფორმა იქნება: ABCB, ხოლო ჩვეულებრივი მეტრული ფორმა: ABAB.

ლექსი შედგება ოთხი კატრენისაგან. კატრენი ნიშნავს ოთხ ტაეპიან სტოფს.რითმა ჯვარედინია. თითოეული იამბიკური ტეტრამეტრი ოთხი ტერფისგან შედგება სადაც პირველი ოთხი მარცვალი უმახვილოა ხოლო, მომდევნო მახვილიანი.

მაგ: << As fair art thou, my bonnie lass>>

რობერტ ბერნსის ამ ლექს აქვს რამდენიმე ქართული თარგმანი.ერთი ეკუთვნის ღვაწლმოსილ მთარგმნელსა და ლიტერატორს თამარ ერისთავს, მეორე ვარიანტი კი -ნათია ჩუბინიძეს.

როგორც გამოუცდელი კრიტიკოსი მაინც შევეცდები რომ სხვა თუ არაფერი ერთმანეტისგან გავმიჯნო ეს ორი თარგმანი და გამოვყო რამდენიმე მნიშვნელოვანი განსხვავება.

როგორც ამბობენ პროზის მთარგმნელი მთლიანად ემორჩილება, ემონება მწერალს, ხოლო პოეზიის მთარგმნელი კონკურენტია ლექსის ავტორისა.

პირველი რაც თვალში მომხვდა ეს იყო თამარ ერისთავის ინდივიდუალურობა,მეტი პროფესიონალიზმი. თამარ ერისთავი საკუთარ თარგმანში ხშირად მიმართავს მხატვრულ სალექსო საშუალებას - ტავტოლოგია,მაგ:

სადაც არ წავიდე ცხოვრების გზებით და
ცხოვრების მრუდებით,
გჯეროდეს ისევე შენ დაგიბრუნდები,
შენ დაგიბრუნდები.
ამასთანავე თუკი მას შევადარებთ ნათია ჩუბინიძის თარგმანს შევამჩნევთ რომ ამ უკანასკნელის თარგმანი უფრო ახლოს არის ორიგინალის ტექსტთან, რაც გულისმობს იმას რომ ის ინარჩუნებს შინაარსობრივ კონტექსტს. თამარ ერისთავიც ინარჩუნებს რა თქმა უნდა შინაარსობრივ მხარეს, თუმცა თარგმანი ვფიქრობ უფრო ქვეტექსტურია.

ჩემი სიყვარული წითელი ვარდია
(თარგმნა თამარ ერისთავმა)
ჩემი სიყვარული წითელი ვარდია, -
ტოტებზე აწვდილი,
ჩემი სიყვარული სიმღერის ჰანგია, -
ნაზი და ხმატკბილი.,
რაც უფრო კეკლუცობ, რაც უფრო ლამაზობ,
ნაზად იმზირები, -
უფრო ვიძირები მე შენს სიყვარულში,
უფრო ვიძირები.
მანამ მეყვარები, ვიდრე დაცხრებიან
დრო-ჟამის ქარები,
ვიდრე ზღვა დაშრება, ვიდრე კლდე დადნება,
მანამ მეყვარები.
სადაც არ წავიდე ცხოვრების გზებით და
ცხოვრების მრუდებით,
გჯეროდეს ისევე შენ დაგიბრუნდები,
შენ დაგიბრუნდები.



წითელი, წითელი ვარდი
(თარგმნა ნათია ჩუბინიძემ)
ჩემი სიყვარული წითელი ვარდია,
ბაღნარში ლამაზად გადაშლილი,
ჩემი სიყვარული ნაზი მოტივია,
მელოდია, ჰარმონიით აღვსილი.
როგორც ხელოვნება, მარად მშვენიერი,
ღრმაა სიყვარული ჩემი,
მანამ მეყვარები, ძვირფასო გოგონა,
სანამ მთლად დაშრება ზღვები.
სანამ ამოშრება, ძვირფასო, ეს ზღვები
და მზისგან დადნება ამაყი კლდის წვერი,
მანამ იარსებებს ჩვენი სიყვარული,
სანამ ჩაგვიქრება სიცოცხლის მზე, მწველი.
ახლა კი, მშვიდობით, ჩემო სიყვარულო,
გშორდები, გშორდები, ძვირფასო, კვლავ,
მაგრამ დავბრუნდები, ეს გწამდეს მარადის,
თუნდ რომ გვაშორებდეს უგრძესი გზა..

დასკვნის სახით აღვნიშნავ რომ რობერტ ბერნსი მართლაც, რომ ერთ-ერთი დიადი რომანტიკოსი პოეტია, რომელმაც საკუთარი მოკლეხნიანი სიცოცხლის განმავლობეში ბევრი რამ დაუტოვა შოტლანდიას და არა მხოლოდ მას. ქართველი მკითხველი აქტიურად არ იცნობს მის შემოქმედებას რაც ერთობ სამწუხაროა, თუმცა ვიმედოვნებ, რომ ისეთი ახალგაზრდა მთარგმნელების საშუალებით, როგორიც თუნდაც ნათია ჩუბინიძეა  ქართველი მკითხველი თუ შეყვარებს- არა,  გაეცნობა მაინც ბერნსის შემოქმედებას, რომელიც მსოფლიოში აღიარებულია.

ეკატერინე კვანტალიანი