უილიამ გოლდინგი _ ბუზთა ბატონი/ the lord of flies

ბუზთა ბატონი - ბელზებელი

ესსე

ცივილიზაცია კაცობრიობის ერთ-ერთი ან თუნდაც ყველაზე „დიადი“ გამოვლინებაა, რომელიც შეიძლება ითქვას ფარავს ადამიანური ბუნების აბსოლიტურ სინამდვილეს. მეტწილად ცივილიზაციაში იგულისხმემა კულტურა, წესრიგი და ყველაზე მთავარი -  კანონიერება.ისტორიული გამოცდილებიდან მივხვდებით, რომ ადამიანს მეტწილად მხეცური ბუნება ასაზრდოვებს, ვიდრე კულტურა,რისი მტკიცებულებაც მსოფლიომ არა ერთხელ იხილა.ცივილიზებულ სამყაროში სწორედ ეს ერთი პროცენტი კულტურა აბრკოლებს ადამიანს, რათა დაფაროს თავისი სიველურე და მონადირული ხასიათი, თუმცა რა ხდება მაშინ, როდესაც ადამიანი თავს ამოჰყოფს, პირველყოფილ გარემოში - წესრიგისა და კანონიერებისგან მოშორებით?! სწორედ ამ კითხვას სვამს და პასუხობს კიდეც ბრიტანელი მწერალი უილიამ გოლდინგი თავის რომანში -  Lord of  the Flies - რისი ქართული შესატყვისი ზუსტად  შეესაბამება ორიგინალს და ნიშნავს ბუზების მბრძანებელი ანუ  ბუზთა ბატონი.

თუკი რამდენიმე სიტყვით შემოვიფარგლებით უილიამ გოლდინგის ბიოგრაფიაზე, უნდა ითქვას, რომ მწერალი პოსტმოდერნისტული ლიტერატურის ერთ-ერთი ღირსეული წარმომადგენელია, რომელმაც ლიტერატურის დარგში ნობელის პრემიაც კი დაიმსახურა. ნიშანდობრივია ის, რომ მან რომანი - ბუზთა ბატონი - 1954 წელს დაწერა, ხოლო ნობელის პრემია რამდენიმე  - წლის შემდეგ -  1983 წელს ერგო. თავისი მოღვაწეობის პერიოდში გოლდინგს თითქმის არავინ აღიქვამდა მწერლად, ის იყო სამხედრო, მეთაურობდა ხომალდებს და მონაწილეობდა მეორე მსოფლიო ომში. მას რომანი ბევრჯერ დაუწუნეს გამომცემლობებმა, რის შემდეგაც გაბრაზებულმა მწერალმა, სულ რაღაც სამოც ფუნტად გაყიდა საავტორო უფლება.  დავდაპირველად, როგორც ყველა დიდ რომანს ახასიათებს, ძალიან ცოტა,სულ რაღაც, ორი ეგზემპლარი გაიყიდა, თუმცა ის ლანძღვა-გინება რაც შემდგომში მოჰყვა ნაწარმოების განხილვას, სწორედ მან განაპირობა რომანის პოპულარობა და დიდი წარმატება.

რომანი არ არის მოცულობითი, სულ რაღაც 200-250 გვერდისაგან შედგება, თუმცა დიდია მასში გადმოცემული აზრი, რაც მკითხველს აძლევს დაფიქრების საშუალებას. შინაარსობრივ დონეზე რომ ვილაპარაკოთ, სხვა არაფერია თუ არა სათავგადასავლო რომანი პატარა ბიჭების შესახებ, რომლებიც თვითმფრინავის კატასტროფის შედეგად აღმოჩნდებიან უკაცრიელ კუნძულზე. ბიჭების ჯგუფი გაყოფილია ორ ნაწილად: პირველი - რალფის მეთაურობით, რომელიც წესრიგისა და კანონის დაცვისკენ მოუწოდებს ბიჭებს და მეორე - ჯეკ მერიდიუს „რაზმი“ რომელიც ნადირობს ღორებზე. კუნძულზე არ არის გოგონა, რაც თავისთავად სიმბოლურია რომანში, თუმცა გოგონას არარსებობასთან ერთად ნაწარმოებში თითქმის ყველაფერი სიმბოლოებითაა წარმოდგენილი.ამ უკანასკნელის საშუალებით გოლდინგი ცდილობს მკითხველისთვის მთავარი სათქმელის  მიწოდებას. რა ან ვინ არის ბუზთა ბატონი და რისი თქმა სურს ამ წიგნით ავტორს?

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ყველა დიდი წიგნი და მაშადასამე ეს რომანიც „დაყურსულია“ უამრავი სიმბოლიკით. რომანში გამოყვანილი  „უმანკო“ ბავშვები არის ცივილიზებული, კულტურული, გონიერი საზოგადოების პროტოტიპი. რალფის გუნდი, რომლიც მოწოდებულია წესრიგის დაცვისაკენ, კანონიერებისა და სულიერების შენარჩუნებისკენ არის დემოკრატიული საზოგადობის სიმბოლო, ხოლო ჯეკ მერიდიუს მონადირეთა დაჯგუფება, რომელიც უარს ამბობს ყველა ზემოთხსენებულ პრინციპებზე - ველურობის, უკულტურობის, მხეცური ბუნების არსებობის გამოხატულებაა საზოდაგოებაში ან უფრო ზუსტად - ბრბოსებრ ფლიქოლოგიის  გამოვლინება ადამიანებში. სიმბოლურია ნიჟარა-საყვირიც, რომელიც უხმობს ბიჭებს შეკრებისა და მსჯელობისკენ და რომელიც წარმოადგენს დემოკრატიისა თუ სამართლიანობის გამოძახილს. გარდა ამისა, მთაზე დანთებული ცეცხლი არის გადარჩენის ერთადერთი გზა, რისი საშუალებითაც ბიჭებმა  თავი უნდა დააღწიონ კუნძულს. ზოგიერთი კრიტიკოსის თანახმად, ცეცხლს რელიგიური სიმბოლოც აქვს, რომელიც ასევე სულიერი გადარჩენისა და სატანაზე გამარჯვების საშუალება უნდა იყოს.

რაც შეეხება რომანის მთავარ სიმბოლოს - ბუზთა  ბატონს - ეს არის ჯოხზე ჩამოცმული ღორის თავი, რომელსაც ჩიტები თვალებს ამოკორტნიან და შემდგომ ბუზები დაესევა. ეს ძღვენი კუნძულზე მობინადრე ურჩხულისთვისა, რომელიც თითოეულ ბავშვს უშფოთებს სულს. ზოგადად, ინგლისურ ლიტერატურაში ღორი ან ღორობა ძალზედ გავრცელებული სიმბოლოა, რომელიც განასახიერებს უტოპიურ საზოგადოებას. არ შეიძლება ამ შემთხვევაში არ გაგვახსენდეს, მორიგი ბრიტანელი (ამჯერად მოდერნისტი) მწერალი ჯორჯ ორუელი და მისი რომანი „ცხოველთა ფერმა“, სადაც ასევე ღორები წარმოადგენენ ადამიანების პროტოტიპს, თუმცა ორუელი აქ ცოტა სხვა იდეის გადმოცემას ლამობს, მაგრამ ის რომ ადამიანი სხვა ხალხებში ეძებს მხეცურ, დაუნდობელ ბუნებას და რომ საბოლოო ჯამში  საკუთარ თავში იპოვის -  საერთო იდეაა ორივე ნაწარმოებისთვის.

რომანში ბუზთა ბატონი ანუ ბელზებელი[1] არის ეშმაკის სახე, რომელიც თითოეულ ბავშვში ბუდობს. საიმონი უყურებს ჯოხზე ჩამოცმულ ღორის თავს, ხოლო იდუმალი ხმა ეუბნება: ‘“You knew, didn’t you? I’m part of you? Close, close, close! I’m the reason why it’s no go? Why things are what they are?” - სწორედ ადამიანში ჩამალული „შაითანი“ უშლის ხელს მათ კეთილგონიერებას, ცივილურობას, წესრიგს, კანონიერებას, კუტურულად ცხოვრებას და მოხდა ის რაც მოხდა. ცეცხლის გარშემო შუბებით შემართული „უმანკო“ სულები ცეკვავენ და შემთხვევით მოკლავენ ერთ-ერთს , რომელშიც ცხადად დაინახავენ სატანას. ასე შეეწირება მათ სიშმაგეს - piggy იგივე ღუტა, რომელიც ყოველთვის უპირისპირდებოდა მონადირეებს და ამბობდა, რა სჯობს წესრიგის დაცვა და თანხმობა თუ ნადირობა და მკვლელობაო....რა სჯობია - კანონიერება და გადარჩენა თუ ნადირობა და ყველაფრის განადგურებაო?!“ ფაქტი ფაქტად რჩება, უმეტესობამ უკანასკნელი აირჩია. ეს რომანიც სწორედ იმავეს ამბობს, რომ ეს სიშმაგე, სიველურე, მხეცობა შენშია და არა სხვაში. წიგნი ადამიანის ნადირობაზეა, რომელიც კიდევ ერთხელ ადასტურებს ჰემინგუეის ნათქვამს, რომ ნანადირევის მოპოვების შედეგად განცდილი არღტკინება, ვერადროს შეედრება ადამიანზე ნადირობისა და შემდეგ მისი მოპოვების განცდას.

რომანში  ალბათ ოპტიმისტური ის, რომ კუნძულზე მოხლოდ ბიჭები არიან და მათ შორის არ არის გოგონა, საწინააღმდეგო შემთხვევაში ეს იქნებოდა საბაბი იმის ფიქრისა, რომ ასეთი საზოგადოება შეიძლება გამრავლდეს და მაშინ წიგნი კიდევ უფრო პესიმისტური აღმოჩნდებოდა, რაც საბოლოოდ დაგვარწმუნებდა სატანის გამარჯვებაში ადამიანზე და დაგვაჯერებდა ამ უკანასკნელის  აბსოლიტურ განწირულობას.

მწერალი მთავარი სათქმელის გადმოსაცემად იყენებს მხატვრულ ხერხებსა თუ ტროპული საშუალების სახეობებს, რომლებიც დამახასიათებელია პოსტმოდერნული ლიტერატურისთვის. ერთ-ერთი მხატვრული საშუალებაა სიმბოლოების გამოყენება, მეორე კი ტექსტის ხასიათი ანუ მისი პოლიტიკურობა.

საქართველოში„ბუზთა ბატონი“  2010 წელს ითარგმნა  ნინო ქაჯაიას მიერ და კრიტიკოსთა დადებითი შეფასებაც მიიღო.მიუხედავად ამისა,  წიგნი არც თუ ისე პოპულარულია ქართველ მკითხველში, თუმცა ერთი მხივ  ალბათ ეს კარგიცაა.

საბოლოო ჯამში უნდა აღინიშნოს, რომ უილიამ გოლდინგის ეს რომანი  გამორჩეულად დასამახსოვრებელია, იმ კუთხით რომ მრავალასპექტური ფიქრის საშუალებას იძლევა. ზემოთ შევნიშნეთ რომანის ახლობლობა ჯორჯ ორუელის ნაწარმოებთან „ცხოველთა ფერმა“, სადაც წიგნის ბოლოს შემდეგი აზრია გადმოცემული. ადამიანები და ღორები დაიწყებენ კამათს , რაც შემდეგ ხელჩართულ ბრძოლაში გადაიზრდება. ბრძოლისას ადამიანისა და ცხოველის სახეები ირევა ერთმანეთში და რაც უფრო იხლართება ისინი, მით უფრო ემსგავსება ღორი ადამიანს და პირიქით - ადამიანი ღორს. სწორედ ამას გვამცნობს გოლდინგიც,  და მეტიც,  ის ამბობს, რომ ადამიანი არა მხოლოდ ემსგავსება მხეცს, არამედ მხეცი ბუდობს ადამიანში.

რომანის  დასასრული ძალზედ პესიმისტურია. ის რომ რალფი დასტირის უმანკოების დასარულს - არის ნიშანი იმისა, რომ მიუხედავად ცივილიაზიაში დაბრუნებისა, ადამიანში ყოველთვის იარსებებს  ის 99% დაუნდობლობა, მხეცობა და მხოლოდ ერთი პროცენტი კულტურა.

ეკატერინე კვანტალიანი

---

[1] მითოლოგიაში ძველი ფინიკიელების ღვთაება.

ქრისტიანულ რელიგიაში კი ავი სული, სატანა, ეშმაკი.